In de busreis terug vroeg ik om de mooiste, heftigste, indrukwekkendste etc. herinnering aan deze reis.
sommige mensen hebben hier hun eigen wending aan gegeven en dat is helemaal goed...
Romy: ik had verwacht dat ik helemaal kapot zou zijn, maar ik voelde me verlamd. Ik voelde mijn gevoel goed, maar ik kon het niet laten zien. (over het memorial center)
Lotte: het mooiste moment vond ik het moment dat we met z’n allen de breeklichtjes braken, de betekenis erachter en het groepsgevoel dat ik toen kreeg.
Stephanie: de aankomst vond ik het mooiste moment omdat toen de vrienden er al waren…
Ook de avond in Telex, het Tuzla Wave festival toen voelden we echt als een groep.
Juup: doordat ik mijn portemonnee had laten liggen in het park was ik al heel vroeg daar om hem te zoeken. Daardoor zag ik Srebrenica wakker worden en zich klaar maken voor een nieuwe dag en mijn portemonnee lag nog op dezelfde plek…
Menno: kamp Duje vond ik erg bijzonder. Omdat ik niet gewend ben om voor dit soort publiek te spelen, ik vond het eigenlijk ook een beetje eng. Uiteindelijk was het een heel leuk en hartverwarmend publiek.
Jadis: het memorial center, juist omdat het zo’n enge plek was en ik daar een koud gevoel bij had, deed dat het meeste met me. Het dode gevoel wat daar rondvloog, was angstaanjagend en mooi tegelijk. Zo’n plek kom je zelden tegen, dus extra speciaal.
Mexim: De watervallen is iets wat me bij zal blijven. Omdat ik het een heel mooi stukje natuur vond, het had iets heiligs en natuurlijk omdat we daar onze mascotte ‘Wave’ (een landschildpad (die dus niet in het water hoort te liggen;)) vonden.
Billy: Mijn mooiste moment was uit eten gaan met Romy, Martijn en Sara. We kwamen toen heel veel bekenden tegen van vorig jaar, dat had ik niet verwacht omdat het al een jaar geleden is dat we elkaar hadden gezien.
Martin: over het memorial center; “Dit was het heftigste, maar daardoor ook het mooiste moment. Alle opgekropte woede en verwarring over de oorlog kwamen hier naar buiten door middel van verdriet, dat was heel mooi.”
Isaura: “Toen ik op bed lag kwamen er om de 2 minuten mensen langs om te vragen hoe het met me ging, om te praten en vaak met chocola etc. ook al kenden ze mij helemaal niet zo goed, dat was hartbrekend, omdat de betrokkenheid zo gevoelig was. Iedereen voelt met je mee”
Janti: “De aankomst, zo’n warm welkom had ik nog nooit gehad. Iedereen knuffelde en ik knuffelde terug…”
Anne: “Toen ik ’s avonds in Sarajevo op het balkom stond en bedacht dat zo’n mooie stad zo’n afschuwelijke geschiedenis heeft”
Amber: “De avond van het TuzlaWave festival was echt super, iedereen was mee aan het dansen om de muziek van de band S*I*N, de sfeer was echt toppie”
Marjolein: “Op het festival van TuzlaWave, er hing een goede sfeer en de band S*I*N was super! Iedereen zong en danste mee. “
Sander: “Srebrenica in het park, om te zien dat de kinderen zo’n leuke middag meemaakten terwijl er eigenlijk zo’n trieste sfeer in zo’n dorp hangt.”
Erwin: “Het memorial center heeft wel een hele grote indruk op me gemaakt. Na de documentaire die we daar hebben gezien was iedereen sprakeloos. Ook de “stoerste” Bosniërs wisten niet wat ze moesten zeggen.”
Martijn: “Natuurlijk is alles wel bijzonder in dit land, maar bij de Dutchbat mochten we verder komen als 2 jaar terug. Mostar was nieuw voor de Tuzla-Wave en het was een super mooi gebied vooral. Bosnië is niet in woorden of foto’s uit te drukken, je moet er zijn geweest om te weten hoe bijzonder het land is. En… zit ik met Sara op het terras in Tuzla horen we “tutu tutu rutututututu Heb je even voor mij” Frans is zelfs internationaal.”
Sara: “Ook al ben ik er voor de 2e keer geweest, Srebrenica blijft een indrukwekkende plaats. Wat mij op een andere manier raakte was Mostar. Het was nieuw voor iedereen en het is echt een prachtige, sprookjesachtige stad!!”
Tim: “Ook al spreek je niet dezelfde taal, als je met elkaar wilt spelen begrijp je alles. In het weeshuis gingen we voetballen met een paar jongens. Zij spraken alleen Bosnisch, maar we hebben de grootste lol gehad.”
Eline: “Ik vond alles zo indrukwekkend dat heel dit project mij altijd bij zal blijven. Wat mij verbaasde was dat Tuzla gelijk heel vertrouwd voor mij was/is. Toen we op tour waren wilde ik gewoon terug naar Tuzla. Dat vond ik heel typisch. Moet je nagaan, na die paar dagen… De trip was geweldig!”
Marjon: “ Als ik een plaats moet noemen, dan maar Potocari. Toch steeds weer een enorme indruk op mij,. Ook d.m.v. de teksten en de film kregen de verhalen die ik al wist, toch een gezicht en kon ik ook voelen wat ik eerst slecht met mijn hoofd kon bevatten. De omgeving die ik erna zag werd ingekleurd met beelden van de slachtoffers en het leed wat ze hadden moeten ondergaan. Voor mij was deze reis erg belangrijk omdar ik met veel verschillende mensen heb kunnen praten en een beeld heb kunnen krijgen hoe hun huidige lever eruit ziet. Voor veel mensen ziet de situatie er nog slecht uit en er lijkt ook nog steeds een dreigende situatie te bestaan. Ook ik weet nog geen exacte oplossing, maar ik hoop er aan mee te kunnen werken. Alle leerlingen, begeleiders en volunteers, heel hartelijk bedankt voor alles!”
Joyce: “Alles was zo indrukwekkend, wat een ervaring. Het voelde goed wat we deden. Ik heb mensen zien stralen en kinderen aan het lachen gemaakt met de acts/workshops die deed. Het is een bijzonder land, nog niet zo lang geleden was er oorlog en nu al voor een gedeelte opgeknapt. Ik vond het leuk dat we naar verschillende stadjes zijn gegaan. Overal zag je wel wat anders. Alleen wat jammer was dat we zo snel al weer gingen. Ik heb gemerkt dat sinds we alles samen hebben meegemaakt, dat de groep hechter is geworden. Een grote familie, echt een heel fijn gevoel. Kortom een ervaring die ik nooit zal vergeten en ik ben blij dat ik dit heb mogen meemaken.”
Niels: “Mijn beste herinnering is aan de voor mij nieuwe en mooie stad Mostar, waar ze ook de beste douche van de reis hadden..”
Maartje: “Toen we uit de bus stapten en al onze vrienden al op ons stonden te wachten en dat ik langzaam maar zeker begreep wat er in Bosnië gebeurd is.
Minka: “De enorme knuffel en geluksplectrum die ik van Damire kreeg. Hij was zo emotioneel over het feit dat hij echt met me kon praten. In Tuzla had hij niemand waarmee hij dat kon. Het gaf hem en mijzelf heel hoop dat er ten minste één persoon is, al is het nog zo ver weg, waar je bij terecht kunt. Vrienden voor het leven. En ik moest hem beloven dat ik ooit zijn plectrum terug zou geven. “Tot ziens” zei ik. “
Maria: “Het warme welkom, de lach op de vele gezichten, het plezier van de mensen in Duje… de blijdschap dat we er weer waren.. maar ook de contacten met de groep, de manier waarop we onderling met elkaar omgingen. “
Luuk: “ Het mooiste was de blikken van de mensen in kamp Duje, die mensen daar waren zo blij met ons en dat zag je gewoon.”
Geurt: “Dutchbat kamp in Srebrenica. Ik kreeg een benauwd gevoel toen ik dacht dat onze jongens met hun rug tegen de muur stonden. Ook de gedachten dat op het fabrieksterrein 10.000de mensen hebben gestaan. Op dat moment werd ik emotioneel en werd ik door andere studenten en stafleden getroost en kon ik mijn gevoelend uitten. Bedankt hiervoor!”
Elcke: “Meest indrukwekkende was memorial in Srebrenica. Bizar om je in te denken wat zich hier heeft afgespeeld. Vooral de lege fabriekshal met teksten van de Dutch-bat waar we in rond konden lopen.”
Fabienne: “We gingen naar kamp Duje en liepen door die gangen en toen ik eruit kwam stond daar een persoon. Ik twijfelde over het geslacht, maar ik denk een meisje, rond de 15 á 22 (moeilijk te schatten). Ze stond daar alleen en ik liep naar haar toe in haar te begroeten, haar blik… was leeg, maar vredig. Ze gaf me een tedere kus op mijn wang en toen gingen we op de foto. Ze keek me aan, ze keek me recht in de ogen. Het was zo puur. Toen werd ze mee naar binnen genomen door een verpleegster.”
Steven: “In Mostar, toen een duidelijk contrast tussen arm, rijk en macho de stad voor mij op zijn kop zetten zwerfkinderen, toeristen en motor maniakken.”
Marjanne: “Vannacht op terugweg bij grens van Slowakije aan den lijve ondervonden hoe onze Bosnische buschauffeurs geïntimideerd werden door de Slowaakse douane. Deze reis pas echt begrepen dat Bosniër altijd de underdogpositie hebben gehad, ook in voormalig Joegoslavië.”
Ayesha: “De heftigste herinnering was toen ik na het zien van de film in tranen aan het denken was en schrok ik van mijzelf… Ik besefte dat ik tot vreselijke dingen in staat ben, wanneer ik er van overtuigd ben dat mij onrecht is aangedaan. Na fijne gesprekken zag ik de wereld weer wat lichter, maar toen hoorde ik dat er op 12 juli 1000 jonge Chetniks naar het Memorial Center zijn gekomen om de Bosnische vlag te verbranden. Deze jonge mensen voelden het recht om andere mensen de stuipen op het lijf te jagen… omdat ze er van overtuigd zijn dat hen onrecht is aangedaan...”
Joska: “Op het trapje achter de flat in Srebrenica. Ik zat te haken en Joelle en Fabienne waren als clown op het pleintje met kinderen aan het spelen. Moeders met baby’s zaten op de balkons te kijken, kinderen genoten, er zat energy in de lucht, wat mij heel gelukkig maakte.”
Marc: “ Ik had me op veel voorbereid, het kwam uit, het raakte me diep; het memorial, kamp Duje, het weeshuis, die blije gezichten en de uitgestoken hand van alle Bosnische mensen die écht voor ons klaar stonden. Het meeste indruk maakte toch de groep volunteers die bij ons waren. Hun situatie als jongere is zo moeilijk, en toch de kracht om in oprechte idealen te blijven geloven. Petje af!”
Jolien: “Er sprak me veel aan. Deze hele reis zal voor altijd een speciale herinnering voor mij blijven. Het is moeilijk om te zeggen welke herinnering nou het mooist of meest droevig enz. is. Ik weet alleen dat ik een ding nooit meer zal vergeten aan deze reis. Dat is namelijk dat een man uit kamp Duje mij zomaar ineens een armband gaf en ik moest hem perse houden als herinnering, ik mocht hem absoluut niet teruggeven of niks niet. Op zo’n moment voel ik me heel speciaal. Ik hoop dat ik daar ook mensen zo’n goed gevoel heb gegeven en ik vind het knap dat de mensen daar, gewoon in heel Bosnië dan toch nog zo sterk kunnen staan.”
Yoëlla: “Ik heb ongelooflijk lang na moeten denken om mijn allermooiste herinnering te kunnen beschrijven. Zo ben ik de hele reis wel tien keer van vooraf aan nagegaan, maar ben tot de conclusie gekomen dat ik niet één uitspringend moment heb, deze hele reis is één mooie herinnering. De groep is dichter bij elkaar gekomen, en ik denk dat ik voor iedereen mag spreken dat je jezelf pas echt leert kennen naar zo’n ervaring. Dit geldt in ieder geval voor mij. Ik ven blij met alle dingen die ik daar heb mogen doen en heb mogen leren, maar ook vooral met de gesprekken die ik met de Bosnische jongeren heb gehad. Ook kamp Duje is iets wat me voor altijd bij zal blijven. Hoe blij die mensen alleen al zijn met het feit dat je er even bent is onvoorstelbaar. Toen we daar aankwamen en alle jongeren ons op stonden te wachten lijkt het net of je elkaar nooit hebt moeten missen. De band die ik daar heb mogen creëren met iedereen is iets wat ik niet kan beschrijven. Ik ven dolblij dat ik mijn vrienden gevonden heb! En dat kan niemand me meer afnemen.”
Imara: “Er zijn veel dingen die ik zou kunnen vertellen, over wat voor ongelooflijke dingen ik heb meegemaakt, maar wat toch telkens in mijn hoofd blijft hangen is het afscheid. Ook al ben ik maar twee weken geweest, toen we moesten vertrekken voelde het alsof ik mijn vrienden en familie moest achterlaten. Hier had ik het dus ook met Maja over, een Bosnisch meisje. Wat ze tegen me zei zal me altijd bij blijven: “Don’t cry because it’s finished, but smile because it happened.” Ik ben blijk dat ik zulke mensen heb mogen leren kennen en ik zal ze nooit vergeten. Wie weet, volgend jaar zie ik ze misschien weer!”
Menno: “Deze reis is voor zoveel dingen goed geweest. De groepsband wordt sterker, culturele ontwikkeling, ontwikkeling qua persoon, act en mens etc. Deze reis was geweldig; mooie dingen gedaan, gezien en gekocht, alleen de acts/workshops op zich was al een feestje. Daarnaast veel vrienden gemaakt, zowel Nederlandse als Bosnische! Vooral veel met de band S*I*N opgetrokken. Alles bij elkaar was het allemaal geweldig, de mensen, steden, acts/workshops en het land. Volgend jaar wil ik zeker terug naar de vrienden die ik daar heb achtergelaten.”
Glenn: “De speciale hoogtepunten heb ik meer per dag beleefd dan ik totaliteit. Daarom schrijf ik een tekstje op die ik geschreven hen vlak na het bezoek aan het Dutchbat kamp in Srebrenica.”
Teksten op de muur,
boeken op de grond.
Vertellen ons het verhaal,
die niet lang geleden ontstond
De bittere realiteit,
het kwaad van ons bestaan,
de hardheid van de soldaten
die gruwelijke dingen hebben gedaan.
Duizenden mensen bij elkaar
Bang, verward, diepe pijn.
Hopend op een goede afloop,
niet wetend dat ze zo dood zullen zijn.
’s Werelds grootste levende muizenval,
daar waar ongeloof je verblindt.
Waar op 5 meter afstand,
het ene leven eindigt en het andere begint.
Hou me nog één keer vast,
nog één laatste zoen.
Kijk me in mijn ogen aan.
Ga niet weg.
Ga niet weg.
Blijf.
Kijk.
Ik zal je hierna nooit meer zien.
De laatste blik geweest,
voor altijd op haar netvlies gebrand.
Geen antwoord op al haar vragen.
Waarom ze jou van haar hebben verband.
De laatste kogel valt,
het laatste woord gesproken.
De lichten schieten aan,
de film is afgelopen
en dan….
Stilte.
Teuntje: “Toen we aankwamen voelde ik me meteen goed bij de mensen, door de mensen. Bij het afscheid nemen vond ik het heel moeilijk door de mensen. Alles wat ik deed gaf een extra kick, maar ook bij wat ik heb gezien. Puur omdat ‘je vrienden’ naast je zij stonden. Ik vergeet dit nooit.”
Celine: “Zittend in de bus naar huis denk ik terug aan de leuke tijd die we hebben gehad. Ik mis mijn vrienden al, want geloof het of niet, maar in die korte tijd samen heb ik echt nieuwe vrienden erbij gekregen! Een prachtige afsluiting van 2 jaar ROC voor mij en daar wil ik iedereen voor bedanken.”
De reis is goed verlopen, voor de één duurde het langer dan de heenreis, voor de ander korter. Aangekomen in Tilburg stonden vele ouders, broers/zussen, vrienden en vriendinnen ons op te wachten. Het volgende afscheid stond al weer op de stoep, en wel dan van onze eigen groep. Ook hier kreeg iedereen een warme knuffel en zien we elkaar weer in het begin van het nieuwe schooljaar.
Eerst hebben we de begraafplaats bezocht. Op 11 juli zijn hier nog zo´n 500 (jonge) mannen opnieuw begraven nadat ze zijn opgegraven uit een massagraf. Het is een zeer indrukwekkend gezicht om alle stenen om je heen te zien staan. Ook is er een kleine collectie van foto´s die zijn gemaakt over de oorlog.
Hierna zijn we naar de basis van Dutchbat gelopen, dit ligt aan de overkant van de begraafplaats. Het is een oude fabriek waarin nog altijd duidelijk te zien is dat er Nederlanders hebben gezeten. Het is raar om Nederlandse teksten te kunnen lezen in deze omgeving. Een voorbeeld hiervan is dat iemand een kalender bijhield op de muur, bij 1 dag stond er: ˝Eindelijk vertrek, maar meteen gegeizeld door de Serven.˝ Er hangt overal nog een grimmige sfeer. In de film te we te zien kregen vertelde een aantal vrouwen hun verhaal over deze genocide. Ze zitten nog steeds met onbeantwoorde vragen en weten niet hoe er een einde is gekomen aan hun mannelijke familieleden. Een hoop emotie voor, tijdens en na de film, maar gelukkig stond iedereen voor elkaar klaar en was er volop steun van alle kanten. 
Door al het verdriet wat er `s morgens gezien en gevoeld is werd er `s middags tijdens de act duidelijk dat iedereen weet waarvoor we zijn gekomen. In een klein park in Sebrenica zijn er workshops gedaan waar een groep kinderen op af kwam en mee deed. `s Avonds pakten we alle spullen bij elkaar en gingen we weer terug naar onze thuisbasis Tuzla. Iedereen was blij dat we er waren omdat we hier ondertussen een warm gevoel bij hebben gekregen.
